01.11.2023 09:09 13 Tomasz Smuga
fot. Tomasz Smuga
Pierwszy przywódca organizacji konspiracyjnej Pomoc Polakom, mogiła byłych więźniów Stutthofu z Marszu Śmierci czy pierwszy przywódca organizacji konspiracyjnej Pomoc Polakom. Na tzw. Starym Cmentarzu w Wejherowie przy ul. 3 Maja spoczywa wiele znanych i zasłużonych osób, które tworzyły miasto i stanowią historię grodu Wejhera.
Stary Cmentarz przy ulicy 3 Maja w Wejherowie położony jest u stóp kalwaryjskiej kaplicy - Pałacu Heroda. Pierwsze pochówki odbyły się tutaj w 1823 roku.
— Historia starego cmentarza sięga początku XIX wieku. W 1822 roku wdowa Caroline Rogocka odstąpiła parcelę (210x100 stóp) (...) na cmentarz rzymskokatolicki. Wartość działki oszacowano na 30 talarów. (...) W 1831 roku dalsze trzy morgi ziemi darowizną przekazał stolarz Johann Borrasch. W 1877 roku odkupiono kolejną działkę, a w późniejszych latach następne - czytamy w "Bedekerze Wejherowskim" autorstwa Reginy Osowickiej.
Na "Wejherowskich Powązkach" pochowani został m.in. ostatni komendant główny TOW „Gryf Pomorski” porucznik Augustyn Westphal. Jak podaje Instytut Pamięci Narodowej 'Zaraz po odzyskaniu przez Polskę dostępu do morza i przyłączeniu Kaszub do Polski i po wkroczeniu. Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera na te ziemie, Augustyn Westphal został jednym z głównych organizatorów budowy polskiej administracji na ziemi wejherowskiej. Od lutego 1920 r. zostaje organizatorem starostwa wejherowskiego, w którym podejmuje pracę, a od 1922 r. zostaje naczelnikiem wydziału, a następnie sekretarzem starostwa, na którym to stanowisku pozostał do wybuchu wojny. Należał do Polskiego Związku Zachodniego oraz Związku Powstańców i Wojaków, był również działaczem społeczno-kulturalnym. W 1920 r. zorganizował w Wejherowie chór męski „Harmonia”. W 1928 r. wybrany został na prezesa Okręgu V Kaszubskiego w Pomorskim Związku Śpiewaczym'.
— Od pierwszych dni września 1939r. walczył w podziemiu na czele zorganizowanego przez siebie oddziału, początkowo w Bąckiej Hucie, potem w Sierakowicach, Sianowie. Od 1941 r. połączył swoją grupę bojową z Tajną Organizacją Wojskową „Gryf Pomorski”, a sam wszedł w skład Rady Naczelnej Gryfa. Używał pseudonimów: „Echo”, „Dzwon”, „Piotr Morski”, „Czapla”. Rada Naczelna Gryfa, kierowana przez por. Józefa Dambka, znając patriotyczną postawę Augustyna Westphala oraz jego wybitne zdolności organizacyjne, zaproponowała mu stanowisko zastępcy Komendanta Głównego TOW „Gryf Pomorski” - czytamy w opisie IPN.
Na cmentarzu przy ul. 3 Maja spoczywają też major Edward Łakomy - wójt gminy Wejherowo, nauczyciel Alojzy Karwasz z Donimierza i kierownik referatu administracyjno-prawnego starostwa, Franciszek Donarski. W kwaterze Obrońców Wybrzeża 1939 znajduje się tablica upamiętniająca asa polskiego wywiadu wojskowego, kpt. Antoniego Kasztelana. Skazany przez hitlerowców na śmierć został ścięty gilotyną w Królewcu.
Na cmentarzu znajduje się także zbiorowa mogiła byłych więźniów Stutthofu z Marszu Śmierci. Najbardziej znane miejsce tej nekropolii to grób ks. prałata Edmunda Roszczynialskiego, dziekana wejherowskiego. Był kaszubskim działaczem społeczno-kulturalny i charytatywnym oraz współorganizatorem i pierwszym przywódcą organizacji konspiracyjnej Pomoc Polakom. Został zamordowany przez hitlerowców w listopadzie 1939 r w Cewicach koło Lęborka.
W osobnej kwaterze spoczywają żołnierze 1. Morskiego Pułku Strzelców. Na nekropolii znajduje się też kwatera sióstr Miłosierdzia Św. Wincentego a Paulo. Natomiast w zachodniej części cmentarza została wydzielona kwatera dla dzieci i noworodków.
O pamięć tutaj osób spoczywających i o mogiły dbają mieszkańcy, szkoły, różne organizacje i samorządowcy. Na przykład Muzeum Piaśnickie w Wejherowie zainicjowało akcję pod nazwą „Nie pozwól pamięci zarastać trawą... Sprzątnij grób obok”. 30 października 2023 roku na zabytkowym cmentarzu przy ul. 3 Maja i na starym Cmentarzu Żydowskim położonym w lesie przy Osiedlu Henryka Sucharskiego, mieszkańcy Wejherowa z dyrektor muzeum Teresy Patsidis na czele wzięli udział w sprzątaniu zaniedbanych grobów, mogił i kwater.
— Widać, że akcja sprzątania grobów na starych i zaniedbanych cmentarzach ma sens i rozszerza się. Dlatego wartą ja kontynuować. W ten sposób nie tylko oddajemy cześć osobom zmarłym, ale też krzewimy pamięć o nich i edukujemy młode pokolenie. Młodzież powinna pamiętać o zasłużonych osobach, aktywnych społecznie, które w budowały nasze miasta. To dziedzictwo jest przykładem przekazu międzypokoleniowego, tak ważnego dla tożsamości narodowej – mówi Teresa Patsidis, zastępca Dyrektora Muzeum Stutthof ds. Muzeum Piaśnickiego.
Z kolei w dniu poprzedzającym Dzień Zmarłych i Święto Wszystkich Świętych prezydent miasta Krzysztof Hildebrandt ze swoimi zastępcami - Beatą Rutkiewicz i Arkadiuszem Kraszkiewiczem, odwiedzili Stary Cmentarz przy ul. 3 Maja w Wejherowie, aby złożyć kwiaty na kwaterze żołnierzy 1 Morskiego Pułku Strzelców oraz kwaterze Sztutowiaków.
— Bardzo ważną sprawą jest abyśmy utrzymali tradycję upamiętniania tych ważnych dla miasta ludzi, których dzisiaj już nie ma, a którym tak dużo zawdzięczamy, w tym szczególnie spoczywającym tutaj żołnierzom 1 Morskiego Pułku Strzelców oraz ofiarom Marszu Śmierci. To dzięki nim możemy dzisiaj cieszyć się wolnością i niepodległością naszej Ojczyzny – podkreślił prezydent Krzysztof Hildebrandt.
Jak dowiadujemy się z "Bedekera Wejherowskiego" po zakończeniu wojny cmentarz był całkowicie zapełniony, poszerzono go tylko nieznacznie z powodu braku wolnych terenów. Wtedy zaczęły się też starania o nową lokalizację cmentarza w Wejherowie. Pod koniec lat czterdziestych Dyrekcja Lasów Państwowych przekazała teren obecnego cmentarza śmiechowskiego miastu, a w 1950 r. oddano go w wieczyste użytkowanie kościołowi.
